Yuer Yang là Lễ hội cầu an của đồng bào Chăm ở khu vực Nam Trung bộ nước ta (khu vực Ninh Thuận – Bình Thuận), diễn ra vào thượng tuần tháng 4 Chăm lịch (thường vào khoảng cuối tháng 7, đầu tháng 8 dương lịch) và được người Chăm tổ chức ở các đền, tháp của mình.

Đồng bào Chăm ở tỉnh Ninh Thuận tổ chức Yuer Yang thường niên tại 3 khu đền, tháp trên đất Ninh Thuận: đền Po Nagar ở làng Hữu Đức, tháp Po Rome ở làng Hậu Sanh (xã Phước Hữu, huyện Ninh Phước) và tháp Po Klaung Garai (phường Đô Vình, Tp. Phan Rang – Tháp Chàm). Còn đồng bào Chăm ở làng Lạc Trị, xã Phú Lạc, huyên Tuy Phong, Bình Thuận – nơi có cụm tháp Po Dam tọa lạc – lại không tổ chức thường niên Yuer Yang trên tháp Po Dam, xưa nay họ tổ chức lễ hội này 3 năm một lần.

Vì nhiều lý do, việc tổ chức Yuer Yang của đồng bào Lạc Trị trên tháp Po Dam bị gián đoạn một thời gian dài, mãi những năm gần đây mới được lên kế hoạch tái tổ chức trên tháp Po Dam. Theo đúng lịch 3 năm/ lần thì năm 2021 là năm tổ chức Yuer Yang Po Dam. Tuy nhiên, do ảnh hưởng của đại dịch Covid – 19 nên việc tổ chức lễ hội cầu an trên tháp Po Dam vào năm 2021 không thể thực hiện được. Lễ hội phải dời sang năm 2022.

Vốn quan tâm đến văn hóa, kiến trúc Champa từ lâu, Lữ Phong lại không biết về điểm khác biệt lớn này giữa Ninh Thuận và Bình Thuận, y vẫn đinh ninh là việc tổ chức Lễ hội cầu an ở cả Ninh Thuận và Bình Thuận (xứ Panduranga xưa của vương quốc Champa) như nhau.

Cuối tháng 7/2022, Lữ Phong được một vị bằng hữu người Chăm ở Tuy Phong nhắn rủ về Tuy Phong dự Yuer Yang Po Dam, diễn ra vào ngày 7 – 8/8/2022. Khi hắn nhấn mạnh việc truyền thống của bà con Chăm Lạc Trị là 3 năm mới tổ chức Yuer Yang Po Dam một lần, lập tức Lữ Phong nhận lời, y còn rối rít cám ơn vị bằng hữu Chăm, bởi hắn chỉ báo chậm vài ngày, có thể y lại lao vào một chuyến đi khác, bỏ lỡ dịp Lễ hội cầu an của đồng bào Chăm khu vực tháp Po Dam.

Ngày đầu tiên của Lễ hội, Lữ Phong rời chỗ nghỉ từ thị trấn Liên Hương, băng qua cánh đồng thôn Lạc Trị để lên tháp Po Dam từ sớm. Khu tháp cổ vắng vẻ bên sườn núi, hôm nay náo nhiệt hẳn, với những cờ, hoa trang hoàng rực rỡ, và dòng người từ nhiều hướng đổ về, trong đó nổi bật là các thanh niên nam nữ người Chăm xúng xính trong những bộ trang phục lễ hội truyền thống rất đẹp của họ.

Cỗ kiệu rước y trang cùng sắc phong được làm khá đơn giản nhưng trang trọng, được 4 chàng trai trẻ rước trên vai, hai chiếc lọng lớn được 2 thanh niên khác vác đi hai bên cỗ kiệu. Dẫn đầu đoàn rước là các vị chức sắc tôn giáo, cùng các bà, các cô trong đội văn nghệ, sau cùng là các cô gái trẻ.

Sau lễ rước y trang và phần khai mạc lễ hội của ban tổ chức, các tiết mục văn nghệ dân gia Chăm diễn ra sôi nổi trên sân khấu đơn sơ giữa núi rừng Tuy Phong. Người Chăm yêu thích văn nghệ và họ có nhiều điệu múa dân gian đặc sắc được truyền đời, lưu giữ cho đến ngày nay – một kho tàng văn hóa phi vật thể rất quý báu.

Sau các chương trình văn nghệ quần chúng diễn ra vào buổi sáng, mọi người ghỉ ngơi và ăn trưa. Một số du khách rời khỏi khu tháp để về Liên Hương ăn, nghỉ, còn đa số bà con Chăm thì ăn, nghỉ ngay tại khuôn viên khu tháp.

Nghi lễ Thánh tẩy được thực hiện vào đầu giờ chiều của ngày lễ hội đầu tiên, được thực hiện bởi các tu sĩ Paseh, do một vị Phó Cả sư (Tapah) chủ trì – thầy Cả sư đã lớn tuổi quá, nên vẫn dự lễ, nhưng nhường việc chủ trì các nghi lễ lại cho thầy Tapah.

Hệ thống chức sắc của đồng bào Chăm Ahier (ảnh hưởng Ba-la-mon giáo) khá phức tạp, ngay cả một số thanh niên Chăm đôi khi cũng không nói được chính xác. Một cách chung nhất, hệ thống chức sắc của người Chăm Ahier gồm hai tầng lớp:

- Chức sắc Paseh: họ là những vị tu sĩ có vị trí cao trong xã hội Chăm, hiểu biết về các tập tục cổ truyền, đọc được các sách Chăm cổ, và là lực lượng tổ chức các nghi lễ tôn giáo của bà con Chăm. Các tu sĩ Paseh lại được chia thành 5 cấp bậc, từ những người mới nhập môn (Paseh Ndung Akaok) cho tới cấp bậc cao nhất là Cả sư (Po Adhia)

- Chức sắc dân gian: gồm nhiều hệ phái được chia phụ trách việc thờ phụng từng nhóm thần linh, họ là những nghệ nhân sử dụng các nhạc cụ truyền thống, bà bóng, thầy cúng, thầy pháp, …

Vị Tapah lớn tuổi tiến hành nghi lễ một cách trang nghiêm tại khu vực chân một ngôi tháp trong cụm 3 tháp phía Nam. Ở khoảng sân được dựng mái che cạnh đó, các tu sĩ Paseh thay nhau liên tục đọc kinh Veda được khắc trên lá buông – một dạng “cổ thư” đặc sắc của đồng bào Chăm.

Sau đó, các tu sĩ Paseh di chuyển về khu lán được dựng trên khoảng sân đối diện tháp trung tâm, và vị Tapah – với sự trợ giúp của các tu si Paseh khác – tiến hành các nghi lễ để pha chế một chậu nước với nhiều thành phần, để chia cho những người Chăm xung quanh xoa lên mặt, tóc.

Tuy được gọi là “Lễ múa ban ngày” nhưng thực ra Rija Harei được tiến hành vào buổi chiều, do các chức sắc dân gian phụ trách, gồm thầy Muduon (thầy vỗ trống Baranưng) phụ trách phần nhạc lễ và hát mời các thần, và thầy bóng Kaing đảm nhiệm việc múa lễ.

Khu vực bày lễ vật của lễ múa Rija Harei được dựng lên rất đơn giản giữa bãi đất trống, được quây lại 3 mặt bằng tấm liếp thấp, để trống một mặt. Những tấm chiếu được rải kín khoảng đất trống được quây liếp để bày biện lễ vật. Một đống lửa được đốt lên phía trước nhà lễ.

Dàn nhạc lễ với cặp trống Ghinang, kèn Saranai, chiêng, cùng thầy Muduon ôm trống Baranưng bắt đầu tấu lên những bài thánh ca mời các vị thần về dự lễ. Cùng tiếng nhạc rộn rã, ông Kaing mặc áo đỏ, cầm các vật dụng tương ứng với từng điệu nhạc, tiến ra nhảy múa ở giữa nhà lễ.

Đến cuối lễ, giữa tiếng nhạc với tiết tấu rộn rã, dồn dập, thầy Kaing vừa nhảy múa vừa tiến lại gần đống lửa đang cháy rực, và cuối cùng, thầy Kain chân trần nhảy phắt vào dập tắt đống lửa trong tiếng hò reo cổ vũ vang dội của những người dự lễ vây xung quanh.

Chương trình lễ hội buổi tối trên tháp cổ được bắt đầu bằng các tiết mục văn nghệ của bà con Chăm tại sân khấu đơn giản ngay bên tháp trung tâm. Khu lán ngoài trời có mái che sẽ là khu vực các hệ phái chức sắc bày lễ vật và tiến hành các nghi thức của hệ phái mình.

Khu vực các tu sĩ Paseh bày lễ vật cùng những cuốn “cổ thư” – kinh Veda khắc trên lá buông – sẽ được các vị tu sĩ thay nhau đọc kinh, cầu nguyện cho quốc thái dân an.

Khu vực các thầy cúng dân gian, thầy Kadha ngồi kéo đàn Rabab – loại đàn 2 dây gần giống đàn nhị - hát mời các thần về dự lễ; và ở khu vực của các thầy vố trống, các nhạc công tấu lên những bản nhạc cùng trống Ghinang, trống Baranưng, trong lúc ấy, thầy Muduon cầm quạt thực hiện bài múa lễ.

Các hoạt động tín ngưỡng ấy cứ diễn ra suốt đêm, bà con người Chăm ở lại trên tháp cũng khá đông, còn các du khách đa số rời tháp khi đêm đã khuya.

Sáng hôm sau, Lữ Phong lại dậy thật sớm để băng qua cánh đồng lên tháp. Ngày cuối của lễ hội diễn ra một nghi lễ quan trọng: Lễ cầu đảo (Palao Sah), đây là nghi lễ cầu mưa của người Chăm. Cầu mưa, cầu nước cho mùa cây cối sinh trưởng, mùa màng bội thu, và cả cầu cho dòng nước mới cuốn đi hết, tống khứ đi những xui xẻo của mùa cũ.

Đây là một nghi lễ tổng hợp các lễ thức của người Chăm, cúng chung cho cả các vị thần Balamon, các vị thần Bani và các vị thần bản địa (thần núi, thần sông, thần biển,…)

Các vị tu sĩ đã làm một bè chuối, trên đó sắp đặt các đồ cúng tế, các đồ vật được làm phép, … Sau đó bè chuối được bà con người Chăm mang thả trôi dưới mương nước dưới chân núi. Dòng nước mang bè chuối đi xa, mang đi tất cả những xui xẻo của mùa cũ. Tầm trưa, lễ hội Yuer Yang Po Dam kết thúc sau gần hai ngày diễn ra trên tháp Po Dam, bà con người Chăm vui vẻ ra về, hy vọng một vụ mùa mới đầy tốt tươi sẽ đến.

Lữ Phong nán lại trên tháp với vị bằng hữu người Chăm – vốn cũng rất bận rộn bởi hắn nằm trong ban tổ chức lễ hội. Lại hẹn nhau 3 năm sau sẽ về Tuy Phong dự Yuer Yang Po Dam tiếp theo.

Khác với các khu đền tháp Chăm khác cũng tổ chức Yuer Yang (lễ hội cầu an), tháp cổ Po Dam nằm ở vị trí hẻo lánh, đời sống cư dân xã Phú Lạc cũng khó khăn hơn một vài nơi khác, nên Yuer Yang Po Dam ba năm mới tổ chức một lần. Điều đó, cộng với khung cảnh đơn sơ của khu tháp, sẽ khiến lễ hội nơi đây còn giữ được nhiều nét truyền thống xưa. Rất đáng một lần đến với lễ hội Po Dam, các bạn ạ.

Tác giả: Ngô Hòa Nam

*Bài viết tham gia chương trình Traveloka Golocal

Traveloka Golocal là chương trình viết blog giới thiệu những địa điểm đẹp trên khắp đất nước Việt Nam, thuộc khuôn khổ chương trình Traveloka Go & Share. Đây là cơ hội tuyệt vời để quảng bá du lịch địa phương đến mọi người. Với mỗi bài viết đạt yêu cầu bạn sẽ nhận ngay 800.000 VND và cơ hội làm Cộng tác viên với Traveloka. Thông tin chi tiết về chương trình xem tại:https://trv.lk/golocal