Người Cơ Tu là một trong số 54 dân tộc anh em Việt Nam, sống chủ yếu trên dãy Trường Sơn, tập trung đông nhất tại khu vực các huyện A Lưới (Thừa Thiên – Huế), Tây Giang, Đông Giang, Nam Giang (Quảng Nam). Trong đó ở Tây Giang, người Cơ Tu chiếm đại đa số. Cũng như các dân tộc khác, người Cơ Tu có một kho tàng văn hóa đặc sắc của mình.

Nhân dịp huyện Tây Giang tổ chức Lễ hội văn hóa Cơ Tu, Lữ Phong đã thu xếp công việc để lên huyện vùng cao phía Tây Bắc tỉnh Quảng Nam này để tham dự lễ hội. Hẹn hò với một số bằng hữu ở Đà Nẵng, nhưng mỗi người bận một việc nên không xuất phát cùng nhau được, mà chỉ hẹn gặp tại Tây Giang.

Làng truyền thống Cơ Tu nằm trên một vạt đồi phía sau quảng trường trung tâm Tây Giang, bên tả ngạn khúc thượng nguồn sông A Vương, là một ngôi làng cơ bản của người Cơ Tu, với nhà Gươl – ngôi nhà cộng đồng – ở giữa làng, và những căn nhà khác bố trí xung quanh.

Nhà Gươl là ngôi nhà cộng đồng, ngôi nhà chung của người Cơ Tu, mỗi một làng Cơ Tu nhất định sẽ dụng một nhà Gươl. Ngôi nhà này là nơi diễn ra mọi hoạt động cộng đồng của buôn làng, và cũng là nơi dân làng tụ tập trú ngụ trước những hiểm họa bất ngờ từ thiên nhiên, như bão lốc, thú dữ, … Khi một người dân làng mất đi, đám ma cũng được tổ chức ở nhà Gươl.

Gươl là một kiểu nhà sàn bằng gỗ, có mái lợp lá cao vút, sàn được lát bằng gỗ hoặc cật tre – tùy theo khả năng kinh tế của mỗi làng. Người Cơ Tu chạm khắc rất nhiều trên những kết cấu gỗ của nhà Gươl những tác phẩm điêu khắc về những con vật (hổ, cá sấu, …) hay những cảnh lao động hoặc hoạt động văn hóa của họ.

Làng truyền thống Cơ Tu Tây Giang không có người Cơ Tu sinh sống, nó là ngôi làng được xây dựng lên để tổ chức các hoạt động văn hóa văn nghệ của người Cơ Tu Tây Giang, cũng như một cách để bảo tồn kiến trúc truyền thống của người Cơ Tu. Trong Lễ hội văn hóa Cơ Tu có phần sinh hoạt văn hóa văn nghệ diễn ra tại Làng truyền thống vào buổi chiều tối của ngày thứ nhất, trước ngày lễ chính. Giữa chiều, người dân Tây Giang và du khách xa gần đã tập trung khá đông tại Làng truyền thống Cơ Tu để xem lễ hội.

Đội văn nghệ của đồng bào Cơ Tu tập duyệt văn nghệ tại sân làng ngay từ giữa buổi chiều, trong không khí náo nức, vui tươi.

Những chàng trai cô gái Cơ Tu khỏe mạnh trong trang phục truyền thống say sưa biểu diễn những vũ điệu của dân tộc mình trong tiếng nhạc trầm hùng của vùng núi rừng Tây Bắc xứ Quảng, với vị già làng giữ nhịp cùng chiếc tù và bằng sừng to, đen bóng

Khi nắng chiều sắp tắt, Lễ hội được chính thức tuyên bố khai mạc tại sân Làng truyền thống. Các hoạt động văn nghệ của đồng bào Cơ Tu diễn ra sôi nổi trên khoảng sân rộng giữa làng, và tiệc ẩm thực buổi tối diễn ra ngay khi chương trình văn nghệ kết thúc. Những món ăn của bà con Cơ Tu đều rất ngon, nhưng Lữ Phong ấn tượng nhất khi được mời món canh lá sâm, một món canh rất đơn giản, với thịt bằm và lá sâm dây trên rừng Trường Sơn, ăn vừa ngọt vừa mát, và quan trọng là bao nhiêu mệt mỏi của một ngày chạy xe, cuốc bộ loanh quanh khắp Làng truyền thống đều như tan biến.

Tối hôm ấy, Lữ Phong cùng nhóm bạn được vị bằng hữu ở Tây Giang bố trí ngủ tại một căn nhà sàn Cơ Tu được dựng lên bên trong khuôn viên Trường trung học phổ thông Tây Giang ở trong thị trấn. Nhà thoáng mát, lũ xe máy dựng dưới sân, cả bọn ngủ một giấc thật ngon lành trong không khí se lạnh của vùng cao.

Phải nói ngay, việc đâm trâu trong các lễ hội của người Cơ Tu đã được chính quyền vận động bà con bãi bỏ từ vài năm nay. Trong Lễ hội văn hóa Cơ Tu, người ta vẫn buộc trâu vào gốc cây nêu và thực hiện mọi hoạt động lễ hội, riêng việc đâm trâu thì không thực hiện.

Làng Pơr’ning, nơi diễn ra lễ hội chính, cách trung tâm Tây Giang khoảng 5km về phía Tây Nam, ven đường ĐT606, là một làng cổ lâu đời của người Cơ Tu ở Tây Giang. Khi Lữ Phong cùng đồng bọn tới nơi, không khí nơi đây đã rất náo nhiệt với những âm thanh cồng, chiêng, trống, kèn của đội nhạc cụ lễ hội.

Con trâu béo được cột tại cây nêu giữa sân làng, đội nhạc cụ bắt đầu tấu nhạc và đi vòng quanh cây nêu. Mặc dù cũng sử dụng cồng chiêng như đồng bào Tây Nguyên lân cận, nhưng nhạc cụ chủ đạo trong lễ hội của người Cơ Tu lại là dàn trống, với nhiều cỡ trống lớn nhỏ.

Vũ điệu của lễ hội được bà con Cơ Tu thực hiện, là vũ điệu “Tung tung – Ya ya”, tiếng Cơ Tu có nghĩa là “vũ điệu dâng Trời”. Đây là vũ điệu truyền thống tập thể của người Cơ Tu, gồm cả nam, nữ, người già, người trẻ, hoàn toàn không giới hạn số lượng người tham gia. Trong đó, “Tung tung” là điệu múa với những động tác mạnh mẽ, hùng tráng của những người đàn ông Cơ Tu, còn “Ya ya” là điệu múa mềm mại của phái nữ Cơ Tu với động tác đặc trưng hai tay đưa lên ngang vai, cẳng tay gập vuông góc và hai bàn tay ngửa lên cao.

Điệu múa tập thể hình thành dần với vòng trong là những phụ nữ, và vòng ngoài là những người đàn ông Cơ Tu. Điểm đặc sắc của vũ điệu này là các động tác hùng tráng của nam, mềm mại của nữ diễn ra đồng thời trên một nền âm thanh truyền thống của họ.

Lễ hội văn hóa Cơ Tu được ngành văn hóa huyện Tây Giang tổ chức để giới thiệu, quảng bá du lịch Tây Giang và văn hóa Cơ Tu, tuy nhiên bà con Cơ Tu làng Pơr’ning tham gia lễ hội thì hoàn toàn tự nhiên, không hề “diễn”. Đó là cái hay mà Lữ Phong cùng đồng bọn cũng như các du khách phương xa lặn lội đường xa lên Tây Giang được thưởng thức. Thật là không uổng công chút nào.

Đến Tây Giang, nhất định ai cũng nghe tới và cố gắng tới đỉnh Quế - một địa điểm du lịch nổi tiếng Tây Giang. Đỉnh Quế nằm trên đường ĐT606, tại thôn Voòng, xã Tr’hy, cách trung tâm huyện Tây Giang khoảng 20km về phía Tây Nam, là đỉnh núi cao khoảng 1.400m, rất đẹp ở Tây Giang nói riêng và Quảng Nam nói chung, bởi phong cảnh hoang sơ giữa rùng núi xanh ngát, mây mù bao phủ vào buổi sớm.

Tầm trưa, khi lễ hội ở làng Pơr’ning kết thúc, một nhóm bạn của Lữ Phong phải rời Tây Giang về Đà Nẵng ngay, còn lại vài người rủ nhau làm một vòng lên đỉnh Quế rồi về sau. Từ Pơr’ning lên đỉnh Quế còn khoảng 15km, đường thực sự đèo dốc quanh co. Con đèo tuy có thể chẳng có một cái tên, nhưng chắc chắn đẹp không thua kém những con đèo khác trên khắp miền đất nước.

Lữ Phong lên đỉnh Quế vào buổi trưa, dĩ nhiên thời điểm này thì không thể được chiêm ngưỡng biển mây trên đỉnh Quế. Tuy nhiên, nhìn cảnh những cơ sở vật chất phục vụ du lịch trống vắng lâu ngày – vì dịch bệnh Covid-19 kéo dài gần 2 năm trước – ai cũng cảm thấy có chút buồn, hy vọng đỉnh Quế sớm phục hồi lại được không khí du lịch như thời gian trước khi dịch bệnh càn qua.

Mấy anh em tấp vào một quán cafe hiếm hoi đang hoạt động ở khu vực đỉnh Quế ngắm phong cảnh xuug quanh. Thực ra đi thêm một quãng nữa còn có một địa điểm nổi tiếng không kém: rừng Pơ-mu cổ thụ hàng trăm năm tuổi, nhưng cả bọn không đủ thời gian, bởi quãng đường phải đi bộ khá xa.

Đành hẹn nhau một dịp khác thuận tiện, phù hợp hơn để đến rừng Pơ-mu và khu ruộng bậc thang gần đó.

Tác giả: Ngô Hòa Nam
*Bài viết tham gia chương trình Traveloka Golocal

Traveloka Golocal là chương trình viết blog giới thiệu những địa điểm đẹp trên khắp đất nước Việt Nam, thuộc khuôn khổ chương trình Traveloka Go & Share. Đây là cơ hội tuyệt vời để quảng bá du lịch địa phương đến mọi người. Với mỗi bài viết đạt yêu cầu bạn sẽ nhận ngay 800.000 VND và cơ hội làm Cộng tác viên với Traveloka. Thông tin chi tiết về chương trình xem tại: https://trv.lk/golocal