Đều nằm không xa trung tâm Hà Nội và đều cùng nằm dọc trên quốc lộ 6, làng nghề truyền thống mây tre đan Phú Vinh và làng cổ Yên Trường là những địa điểm tham quan thú vị để bạn có những trải nghiệm đáng giá, hiểu thêm về những nét đẹp và giá trị truyền thống quý báu của dân tộc.

Mây tre đan là một vật dụng quen thuộc với gần như bất kỳ ai trên mảnh đất Việt, hầu như ai cũng đã từng sử dụng hay từng thấy những sản phẩm mây tre đan. Đó là một trong những thứ đã gắn liền với tuổi thơ, với cuộc sống của rất nhiều người Việt.

Làng Phú Vinh nằm ở xã Phú Nghĩa, huyện Chương Mỹ, Hà Nội, cách thị trấn Chúc Sơn khoảng 7km, cách trung tâm Hà Nội khoảng 24km. Đây là một làng nghề mây tre đan truyền thống tiêu biểu của Hà Nội. Để tới được Phú Vinh, bạn cứ theo chỉ dẫn của Google map, tìm về “làng nghề mây tre đan Phú Vinh”, rồi cứ di chuyển theo chỉ dẫn của bản đồ, bạn sẽ tới nơi.

Trước đây, toàn xã Phú Nghĩa đều làm nghề mây tre đan, trong đó có ba làng được công nhận là làng nghề gồm Phú Vinh, Quang Châm và Khê Than. Và Phú Vinh là làng nghề nổi bật nhất trong số đó.

Làng Phú Vinh được coi là “xứ mây” nổi tiếng về nghề đan mây tre với lịch sử phát triển nghề lâu đời. Không ai rõ ông tổ thực sự của nghề mây tre đan ở Phú Vinh là ai. Nhưng theo các cụ cao niên trong làng, nghề mây tre đan truyền thống đã tồn tại và phát triển từ hơn 400 năm trước ở Phú Vinh. Thuở sơ khai, làng có tên gọi ban đầu là làng Phú Hoa Trang, với ý nghĩa là trời đã phú cho người dân nơi đây có đôi bàn tay khéo léo, tài hoa, giỏi đan lát mây tre. Ban đầu, người Phú Vinh chỉ sản xuất các đồ gia dụng. Qua thời gian, kỹ thuật và tay nghề nâng cao, nhiều loại vật liệu mới được bổ sung, các sản phẩm trở nên đa dạng hơn và nghề này cũng đã trở thành nguồn sống chính của người dân trong làng. Cũng từ đó, nghề mây tre đan đã lan rộng sang các làng xã khác trong vùng rồi vươn ra các tỉnh thành khác trong cả nước.

Tới với Phú Vinh, tận mắt chứng kiến những người thợ, người nghệ nhân chăm chút trong từng thao tác, từng công đoạn mới thấy được tình yêu nghề, tận tuỵ với công việc và với sản phẩm do chính tay mình làm ra. Với vật liệu chính là tre và mây, qua bàn tay của người thợ, những vật liệu đó đã trở thành những sản phẩm hữu ích chúng ta dùng hàng ngày

Để làm ra được một sản phẩm, đòi hỏi phải trải qua nhiều bước. Từ khâu chọn mua nguyên liệu, xử lý nguyên liệu, đến chế tác sản phẩm. Từ tách chẻ, đến xử lý thô, xử lý mối mọt, nghiền mấu, cạo vẻ, đánh bóng, tách chẻ, phơi sấy, chế tác thành phẩm.

Sản phẩm mây tre đan của Phú Vinh rất đa dạng nhờ sự sáng tạo của người thợ. Trước đây, các sản phẩm từ mây tre đan chủ yếu là đồ dùng phục vụ cuộc sống sinh hoạt hàng ngày như thúng, mủng, dần, sàng, giỏ, hộp... Đến nay đã có thêm hàng trăm mẫu mã sản phẩm phục vụ đa dạng các mục đích khác nhau như đồ nội thất, đồ trang trí mỹ nghệ… Sử dụng từ không gian sống đến không gian dịch vụ như khách sạn, nhà hàng, quán café…

Sản phẩm nào cũng tinh tế, thẩm mỹ, dù đặc trưng trong sản phẩm mây tre đan là hình dáng đơn giản, mộc mạc nhưng kỹ thuật đan rất tinh xảo, công phu và chắc chắn. Ở mỗi sản phẩm còn hiện lên sự kiên nhẫn, tỉ mẩn của người nghệ nhân. Bởi thế mà, có những sản phẩm như những tác phẩm nghệ thuật đầy sức sống. Có thể kể đến như các bức tranh chân dung hay phong cảnh được làm từ mây, hay những sản phẩm kết hợp giữa sợi mây, sợi giang với gốm sứ.

Phú Vinh không chỉ là làng nghề gói gọn trong nước mà còn vươn xa tới những vùng đất xa xôi, những thị trường khó tính. Các sản phẩm mây tre đan của Phú Vinh đã có mặt ở nhiều nước như Nhật Bản, Mỹ, hay một số nước châu Âu.

Đi sâu vào các ngõ trong thôn, ngoài các cơ sở có tất cả các khâu sản xuất, tại các gia đình Phú Vinh hiện nay, bạn cũng sẽ gặp các anh chị hay các em ngồi làm đồ thủ công từ mây, tre nhưng dưới dạng hoàn thiện. Nhiều người sẽ mang sản phẩm thô về, sau đó tiến hành hoàn thiện rồi cung cấp ngược lại cho các cửa hàng hay khách hàng lẻ.

Năm 2002, làng nghề Phú Vinh được công nhận là làng nghề truyền thống mây tre đan. Để duy trì được nghề truyền thống đến tận ngày nay, một trong những yếu tố quan trọng nhất chắc chắn tới từ lòng yêu nghề của người dân trong làng. Để rồi, “cha truyền con nối”, những đứa trẻ làng Phú Vinh lớn lên và gắn bó với cây mây, cây tre, nằm lòng các thuộc tính của từng cây tre, từng sợi mây. Hầu như nhà nào cũng có người làm nghề mây tre đan, từ người già, thanh niên đến trẻ nhỏ đều có thể tham gia vào một công đoạn nào đó của nghề.

Nhưng, cũng như nhiều nghề truyền thống khác, nghề mây tre đan ở Phú Vinh cũng dần mai một và đã qua thời hưng thịnh. Ngày nay, khi tới Phú Vinh, bạn không còn thấy không khí làm nghề tấp nập như xưa, ngày càng ít gia đình duy trì nghề. Nghề vẫn còn đó, người vẫn còn đó nhưng nhiều gia đình để duy trì thu nhập đã phải chuyển sang nghề khác.

Nên một mẹo nhỏ cho bạn khi tham quan nghề mây tre đan ở Phú Vinh là, để thuận tiện nhất, khi tới làng, bạn hãy hỏi người dân để biết được những cơ sở sản xuất lớn. Ở đó thường có đầy đủ các khâu sản xuất, mọi người cũng rất nhiệt tình chỉ dẫn cho bạn mọi thông tin về nghề truyền thống này. Và ngoài Phú Vinh, bạn cũng có thể ghé các làng lân cận để tham quan về nghề mây tre đan.

Dù không còn vang danh như ngày xưa, nhưng Phú Vinh vẫn là một làng nghề mây tre đan truyền thống quan trọng, nơi vẫn còn giữ được những giá trị truyền thống mà ông cha để lại. Đồng thời cũng là nơi dừng chân cho những ai có ý định du lịch làng nghề hay yêu thích đồ mây, tre, giang đan.

Ra khỏi Phú Vinh, theo hướng đi Tân Mai trên quốc lộ 6, bạn di chuyển thêm khoảng 3km nữa sẽ tới làng cổ Yên Trường. Là một ngôi làng cổ thuộc xã Trường Yên, Chương Mỹ, Hà Nội, Yên Trường đã tồn tại hàng trăm năm nay ở ngoại thành Hà Nội, là địa điểm tham quan lý thú nhưng không nhiều người biết đến.

Vào làng, cảm nhận chung của mọi người là sạch. Ngôi làng rất sạch sẽ, từ đường chính tới đường nhỏ, từ các ngõ nhỏ tới sân của mỗi ngôi nhà. Cảm giác bình yên bao trùm khắp làng, người dân nơi đây cũng rất chân chất, mộc mạc, gần gũi và vô cùng đáng quý. Tất cả những điều đó mang lại cho bạn một cảm giác thoải mái, dễ chịu khi tới làng.

Trong làng, trước khi đi tham quan các ngôi nhà cổ, gần như ngay lập tức, bạn sẽ bị thu hút từ những giây phút đầu tiên vào cái ao xanh ngát trong làng. Chiếc ao có tên Ngõ Cống. Đây là một cái áo rất đặc biệt. Vào năm 2016, chiếc ao đã được người dân cùng nhau góp tiền để cải tạo ao làng thành “bể bơi” miễn phí khổng lồ phục người dân mỗi khi hè về. Vào những đợt nắng nóng cao điểm, nơi đây trở thành địa điểm tụ tập của trẻ em trong làng vào mỗi buổi chiều. Chiếc ao còn giúp điều hòa không khí, đem lại cảm giác mát mẻ cho người dân trong những ngày hè oi ả.

Cạnh ao có một ngôi nhà cổ hơn trăm năm tuổi với tường rào bằng cây ô rô rất ấn tượng. Được biết hàng rào này là của một gia đình trong làng, bắt đầu được trồng từ năm 1992, tới nay đã hơn 30 năm tuổi.

Làng Yên Trường có từ bao giờ, câu hỏi này giờ không ai có thể trả lời chính xác. Chỉ biết người dân trong làng thường truyền tai nhau làng cổ của mình có từ thời Hai Bà Trưng. Trong những tích truyền miệng ấy, làng Yên Trường chính là một phòng tuyến vòng ngoài trong các trận đánh của Nhị Vị Thánh Vương Đất Việt (Hai Bà Trưng). Tuy nhiên, đó chỉ là những tích truyền miệng, còn lịch sử chính xác của làng được các cụ cao niên xác nhận tính từ thời Lê - Trịnh.

Nhìn trên tổng thể, làng Yên Trường cũng đã và đang dần hoà nhập với xu thế hiện đại. Thế nhưng, lang thang trong từng ngõ ngách, chúng ta vẫn dễ dàng bắt gặp những bức tường đá ong cổ rực màu theo thời gian, đâu đó là những nếp nhà cổ Bắc Bộ có tuổi đời 500 - 600 năm, đâu có vẫn còn những chiếc cổng nhà bé nhỏ nhưng thời gian tồn tại tính cả bằng đời người, đâu đó vẫn có những chiếc giếng cổ, nơi chứa đựng ký ức của cả một xóm làng. Tất cả những điều đó giờ gần như không thể tìm kiếm trong những làng quê ven Hà Nội.

Theo những con ngõ nhỏ ngoằn ngoèo đan xen vào nhau sâu hun hút, bạn sẽ tìm thấy những ngôi nhà cổ được xây dựng bằng đá ong còn sót lại. Nói là “tìm thấy” bởi số lượng nhà cổ ở đây còn lại không nhiều. Nếu tính những nhà cổ từ thời Lê - Trịnh, hiện chỉ còn tồn tại khoảng 5 nhà. Còn tính những có tuổi đời hơn trăm năm, số lượng khoảng hơn 10 nhà. Vật liệu đá ong có tác dụng giữ ấm vào mùa đông, giúp nhà cửa thông thoáng mát mẻ vào mùa hè.

Các ngôi nhà đều được xây dựng theo nếp nhà cổ Bắc Bộ với ba gian hai chái và khoảng sân thoáng đạt trước mặt. Xưa kia, khoảng sân này vừa là nơi phơi thóc mỗi khi vào mùa gặt, vừa là nơi tập trung con cháu trong gia đình mỗi dịp giỗ chạp.

Sự sụt giảm những ngôi nhà cổ tới từ sự đô thị hoá, nhu cầu cuộc sống và cả yếu tố khí hậu khắc nghiệt của vùng nhiệt đới. Vì thế ngoài những ngôi nhà cổ còn lưu giữ được tới tận ngày nay, bạn còn bắt gặp những ngôi nhà “giả cổ”. Giả cổ ở đây là những ngôi nhà đã xuống cấp, hư hỏng, người chủ đã cải tạo lại, có thể chỉ cải tạo bằng cách sơn lại và xử lý một số chỗ xuống cấp, hoặc dở bỏ hoàn toàn, chỉ giữ lại phần khung rồi dựng lại theo nguyên mẫu cũ.

Men theo những con ngõ nhỏ, bạn còn dễ dàng bắt gặp những bức tường cổ mang màu sắc của thời gian với màu vàng nâu đặc trưng. Cùng với đó là những cánh cổng cổ kính, thiết kế dạng mái vòm. Trên mái vòm là biểu tượng bức cuốn thư. Tất cả các cánh cổng cổ có điểm chung là thấp, phù hợp với chiều cao của người Việt ngày xưa.

Những bức tường này được xây bằng đá ong hoặc bằng gạch nung, được kết dính bằng hỗn hợp từ mật mía và một số phụ gia. Đến nay, sau hàng trăm năm, những bức tường vẫn còn đứng vững với thời gian. Và dường như, thời gian đang dừng lại trên những bức tường cổ này.

Ngoài ra, những chiếc giếng cổ từ lâu cũng đã trở thành một nét đặc trưng của làng cổ Yên Trường. Theo lời người dân trong làng, trước đây làng có 99 giếng cổ, tất cả đều là thiên tạo. Tương truyền ngày xưa khi Thánh Gióng đánh giặc đã cưỡi ngựa đi qua làng, những chiếc giếng sau đó cũng được hình thành tại những nơi mà vó ngựa của Thánh Gióng để lại.

Ngày nay, dưới tốc độ đô thị hoá, người cần đất và cũng đã có nước máy nên người ta đã lấp đi một số giếng. Hiện nay chỉ còn khoảng 10 giếng cổ nằm rải rác trong làng.

Các giếng cổ được đặt ở những nơi cao ráo, thoáng mát, gần nơi tập trung cộng đồng. Giếng làng cũng tượng trưng cho không gian văn hóa của làng, mỗi giếng là một câu chuyện đời cùng chuyện tâm linh. Nước giếng được lọc qua đá ong trong vắt, dù đã có nước máy, người dân vẫn sử dụng nước giếng để đồ xôi, rửa lá gói bánh chưng hay dùng để sinh hoạt.

Trải qua thời gian, những giếng cổ vẫn tồn tại như một phần ký ức của người Yên Trường. Có thể ngày nay, nước giếng không còn là ưu tiên hàng đầu trong đời sống sinh hoạt, nhưng những chiếc giếng cổ này vẫn luôn là biểu tượng văn hoá quan trong trong đời sống sinh hoạt của một làng quê, là một phần không thể thiếu đã gắn bó với cuộc đời của biết bao nhiêu thế hệ người dân trong làng.

Ngoài những nếp nhà cổ, điều ấn tượng với du khách khi tới Yên Trường chắc chắn là sự mến khách, vô cùng thân thiện và nhiệt tình của người dân nơi đây. Điều này có thể xem như một “đặc sản” của người Yên Trường.

Giống với những ngôi làng đã tồn tại từ hàng trăm năm trước, làng Yên Trường có rất nhiều con ngõ nhỏ chằng chịt nhau, du khách mỗi khi đến đây thường hay bị lạc vì trông ngõ nào cũng giống nhau, các căn nhà lại không có địa chỉ cụ thể. Và khi tới đây, chắc chắn bạn sẽ có chút bỡ ngỡ, không biết những ngôi nhà cổ, giếng cổ nằm ở vị trí nào.

Nhưng tất cả những điều đó sẽ không còn là khó khăn sau khi bạn hỏi người trong làng, ai cũng chỉ tường tận cho bạn, thậm chí dẫn bạn tới tận nơi. Khi đã tới nơi rồi, chủ nhà biết bạn đi tham quan còn nhiệt tình mời bạn vào nhà như một vị khách quý và lúc đó, chủ nhà như một hướng dẫn viên cho bạn.

Giữa một không gian đô thị ngày càng chật hẹp, được ngắm những bức tường đá ong vàng óng ả trong nắng, hay những con ngõ uốn lượn của một làng quê cổ. Có lẽ bất kỳ ai cũng đều cảm thấy có chút gì đó hoài cổ và yên bình.

Làng Phú Vinh và Yên Trường có lẽ chưa phải là những địa điểm du lịch nổi tiếng và hấp dẫn đối với nhiều người, nhưng nếu bạn yêu những giá trị truyền thống, yêu những hình ảnh đậm chất hoài cổ của vùng quê Bắc Bộ và muốn khám phá thêm các địa điểm khác của Hà Nội, thì đây chắc chắn là những địa điểm sẽ để lại nhiều ấn tượng cho bạn.

Tác giả: Nguyễn Văn Huỳnh

*Bài viết tham gia chương trình Traveloka Golocal

Traveloka Golocal là chương trình viết blog giới thiệu những địa điểm đẹp trên khắp đất nước Việt Nam, thuộc khuôn khổ chương trình Traveloka Go & Share. Đây là cơ hội tuyệt vời để quảng bá du lịch địa phương đến mọi người. Với mỗi bài viết đạt yêu cầu bạn sẽ nhận ngay 800.000 VND và cơ hội làm Cộng tác viên với Traveloka. Thông tin chi tiết về chương trình xem tại:https://trv.lk/golocal