Mình là một người rất thích Hà Giang và mình đã dành thời gian để tới cao nguyên đá Hà Giang vào cả 12 tháng trong năm, trong nhiều thời điểm. Và đây là những đặc trưng của từng tháng ở mảnh đất này theo cảm nhận của mình.

Tháng 1 là thời điểm lạnh nhất trong năm ở miền Bắc, rất dễ có băng giá, thậm chí là tuyết. Không chỉ ở Hà Giang mà còn cả Sa Pa, Cao Bằng và các vùng núi cao nữa. Tùy mức độ lạnh của từng năm mà có thể có băng giá, tuyết nhiều hay ít, các khu vực dễ thấy hiện tượng này nhất là các điểm cao như Lũng Cú, Gì Thàng, Thượng Phùng, Khau Vai, Hố Quáng Phìn, Lao Xa, Cao Mã Pờ, đỉnh Pu Tha Ca ở Vườn quốc gia Du Già.

Tháng này nhìn chung khá ảm đảm vì hoa lá chưa có gì nhiều. Có chăng có ít hoa cải vàng từ tháng 12, gần cuối tháng thì có thể có hoa đào, hoa mận nở sớm.

Đi Hà Giang vào tháng 1 thì mọi người lưu ý nên chuẩn bị quần áo thật ấm, mũ len, bao tay, giày chống nước thì càng tốt. Vì chủ yếu là đi bằng xe máy nên mình hay thủ một ít kẹo gừng để nhấm nháp trên đường cho ấm người.

Tháng 2 có thể coi là một trong những tháng đẹp nhất trong năm ở Hà Giang khi mà khắp các bản làng rực rỡ màu hồng của hoa đào, màu trắng của hoa mận. Nhà trình tường, mái âm dương với cây đào bung nở gần như là biểu tượng của Hà Giang những ngày này.

Không khí của những ngày tết vẫn còn đậm đà khi đồng bào dân tộc súng sính quần áo đẹp đi chơi xuân, đi thăm nhà nhau, tham gia những trò chơi ngày tết. Nếu mà có dịp ghé các chợ biên giới trước ngày 15 tháng 1 âm lịch (chợ Săm Pun, chợ Bạch Đích, chợ cửa khẩu Phó Bảng…) bạn còn được đốt cả pháo nổ như ngày xưa cơ.

Các địa điểm đẹp không thể bỏ qua mùa này có thể kể đến thung lũng Sủng Là – nhà của Pao, thôn Lao Xa, xã Lũng Táo trên đường đi Lũng Cú, xã Phố Cáo. Ngoài ra thì các bản người Mông ở Đồng Văn và Mèo Vạc cũng rất nhiều hoa đào và hoa mận.

Có một điều nho nhỏ mình để ý là hoa đào, hoa mận ở khu vực cao là Đồng Văn và Mèo Vạc sẽ đẹp hơn ở Quản Bạ và Yên Minh, do 2 vùng này ở vị trí cao hơn, lạnh hơn nên khi hoa nở thì lá vẫn chưa ra, nên sẽ có cảnh cả cây đào toàn hoa là hoa mà không có lá.

Gần cuối tháng thì cũng sẽ có thêm cả hoa gạo nở sớm nữa. Đây cũng là thời điểm bà con bắt đầu dọn nương, đốt cỏ, cày ruộng để chuẩn bị cho một vụ ngô mới.

Tháng này là tháng đẹp nhất của hoa gạo và hoa lê. Ở Hà Giang thì cây gạo trồng tập trung với số lượng rất nhiều, nên khi nở là cả một vùng đỏ rực sắc hoa. Có thể kể đến các khu vực nhiều hoa gạo như ven bờ sông Nho Quế đoạn thủy điện, đèo Du Già, đoạn đường từ Mậu Duệ về thị trấn Yên Minh. Chèo thuyền kayak trên sông Nho Quế và ngắm hoa gạo trong ánh hoàng hôn là một điều nhất định phải thử khi đi vào tháng này.

Ở Hà Giang thì ngoài cây đào thì cây lê cũng được người dân trồng rất nhiều quanh nhà. Vào tháng này thì hoa lê nở rộ, trắng muốt cả cây. Hoa lê có nhiều ở khu vực Lũng Cú, Phố Cáo, thôn Nặm Đăm, nhà của Pao, Phó Bảng…

Có một điều không phải đặc trưng ở Hà Giang nhưng cũng khá là đẹp, là vào khoảng đầu tháng 3 từ ngày 5 - 15, hàng hoa ban ở đường Nguyễn Văn Linh, tp Hà Giang sẽ nở rộ. Hàng hoa ban trải dài hơn 2 km khi nở bung hết làm nổi bật con đường cạnh sông Lô.

Bắt đầu từ tháng này cho đến giữa tháng 5 (vì sang tháng 6 mưa nhiều hơn, nước đầy và đục) thì động nước ở bản Án, xã Ngọc Long cũng vào tầm đẹp nhất. Con suối trong vắt dài cả 200 - 300 m với 2 bên là cây cao chảy ra từ trong động. Bạn có thể chèo bè mảng trên suối, tắm suối cũng như thưởng thức những món ăn của người Tày gần suối. Nên đến đây vào khoảng giữa trưa, vì khi đó mặt trời chiếu thẳng xuống suối, nước sẽ có một màu trong xanh như ngọc, nhìn thấy cả đáy.

Mùa này thì nên mang cả quần áo mùa lạnh để đi đường và quần áo cộc tay, thể thao để tham gia các hoạt động vận động ngoài trời.

Khi công việc trên nương đã hòm hòm thì là thời gian để cho các lễ hội truyền thống diễn ra. Mỗi dân tộc ở Hà Giang lại có những ngày lễ và ngày kỉ niệm cho riêng mình. Trong bài này thì mình chỉ nhắc những lễ hội mà mình đã được tham gia và thấy nó khá là hay, chứ thực ra tháng này còn nhiều lễ hội hơn thế nhé.

Lễ hội bắt cá là lễ hội thường niên của người Dao Chàm (Dao áo dài, Mán) ở Quản Bạ, diễn ra vào ngày 28/2 âm lịch. Đây là một lễ hội lớn được chuẩn bị kĩ càng. Các đội sẽ thi bắt cá bằng tay không trong một khoảng thời gian định trước ở một cái hồ mà cả năm trước đó không ai được phép đánh bắt.

Phần thi bắt cá diễn ra vào buổi sáng ngày chính hội nhưng từ chiều ngày hôm trước đã dựng rạp ở sân làng, ăn thắng cố và uống rượu ngô. Cả tối hôm đó thanh niên cũng rủ nhau đi từ nhà này sang nhà khác uống rượu, ăn thịt. Ngày hôm sau khi bắt cá về cũng lại ăn uống tưng bừng rồi chia cá cho các nhà trong làng, buổi chiều còn có các trò chơi như đẩy gậy, kéo co, thi gánh nước…

Ngay sau lễ hội bắt cá thì đến tết Thanh Minh. Ở trên này người dân tộc ăn tết Thanh Minh rất là lớn, gần như là một buổi họp họ hàng. Sau khi đi dọn dẹp mồ mả tổ tiên, thắp hương, treo cây vông thì những người trong cùng một họ sẽ tụ tập ngay cạnh mộ tổ, góp thức ăn chuẩn bị từ nhà đi và tổ chức ăn uống.

Chợ tình Khau Vai: vào ngày 27/3 âm lịch, bà con người Mông lại tìm về chợ trung tâm xã Khau Vai, Mèo Vạc, tham gia chợ tình Khau Vai chỉ có một năm một lần. Đây là ngày để người ta tìm đến nhau, sau một năm (cũng có thể là nhiều năm) xa cách, chủ yếu là những người có mối tình trắc trở, yêu thương nhau thực sự, nhưng vì một lý do nào đó không lấy được nhau, nay mỗi người đều có duyên phận riêng của mình. Đúng ngày này, họ hẹn nhau về đây để tâm sự, thông báo cho nhau cuộc sống riêng của mỗi người, ôn lại những tình cảm xưa.

Có rất nhiều đôi vợ chồng cùng nhau đến chợ; đến nơi, vợ đi tìm bạn của vợ, chồng đi tìm bạn của chồng. Hết chợ, ai lại về nhà nấy, tiếp tục cuộc sống thường nhật. Họ không ghen tuông, không bực bội, mà tôn trọng nhau, tôn trọng bạn của vợ, của chồng mình; họ coi đó là sự linh thiêng, là bổn phận và trách nhiệm trước cuộc sống tinh thần của người bạn đời.

Nên đến chợ sớm từ chiều ngày hôm trước, nếu có thể ở lại qua đêm thì càng tốt. Thường chợ tình truyền thống sáng sớm 27/3 là hết rồi.

Tháng này cao nguyên đá được phủ một màu xanh mướt của ngô, mà mình vẫn hay gọi là “Hà Giang mùa xanh”. Từ Quản Bạ lên tới Đồng Văn, từ thấp tới cao, cả trong thung lũng đến các sườn núi, toàn ngô là ngô.

Chạy xe trên những con đường hai bên toàn màu xanh, có gió thổi, có nắng vàng thì phê phải biết. Nếu như mùa đông là hình ảnh của một cao nguyên đá cằn cỗi, da diết thì mùa này là mùa của sức sống, trong lòng lúc nào cũng thấy phơi phới mỗi khi được ngắm nắng chiều phủ vàng trên các sườn núi xanh màu ngô.

À, mùa này còn là mùa của cây lanh, cùng họ với loại cây mà không cần nói cũng thấy bay rồi. Chỉ cần đứng trong ruộng lanh, chụp một tấm hình là đã có thể lừa bạn bè một vố rồi.

Mùa này ( từ tháng 5 cho đến tháng 8) thì các bạn có thể đi chơi được nhiều hơn vì ngày dài hơn, ngoài 7 giờ trời mới tối hẳn.

Những điểm đáng đi tháng này là cung Mậu Duệ - Lũng Hồ - Du Già – Đường Thượng, thác Du Già, động nước Ngọc Long…

Phía cao nguyên đá ruộng bậc thang không nhiều nhưng không hẳn là không có mùa nước đổ. Các khu vực đổ nước đẹp mùa này như Mậu Duệ, dốc Sa Lỳ, Ma Lé, đường đi Xín Cái gần cầu Tràng Hương. Còn muốn ngắm nước đổ đẹp mùa này thì nên đi phía Tây Hà Giang là Hoàng Su Phì, nhưng loạt này mình chỉ đề cập tới cao nguyên đá, phía Hoàng Su Phì để bài khác vì bên đó gần như chỉ có 2 mùa đẹp mà thôi.

Mùa này cũng là mùa của cây trái khi là mùa mận và mùa lê ở Hà Giang. Mận Hà Giang có mận tam hoa và mận huyết. Mận tam hoa để ăn luôn, còn mận huyết thì đa phần để ngâm rượu vì vỏ cứng hơn, có cả vị chua và hơi chát.

Ngắm hoa lê tháng 3 rồi thì giờ là lúc ăn lê này. Lê Hà Giang có quả từ nửa cuối tháng 6, khá nhiều loại, từ vỏ xanh, mềm cho đến vỏ nâu, cứng, đa phần là loại nhỏ như cái chén. Nhìn chung lê Hà Giang không ngon ngọt như mấy loại to, vỏ vàng vẫn hay bán ở đồng bằng nhưng cái cảm giác được trèo lên cây, tận tay hái lê rồi ăn nó khoái lắm. Mình lại thích vị hơi chua của lê Hà Giang.

Có điều đặc biệt này chắc nhiều bạn không biết này. Tháng này mưa nhiều và to nên tóc tiên nở nhiều. Tóc tiên Hà Giang là tóc tiên tự nhiên, bông to, mọc ở ruộng ngô với ven đường thành cả thảm hoa dài hàng chục mét. Đi trên đường ở các khu vực như Cán Chu Phìn, Khau Vai, Lũng Phìn, Tả Lủng, Sủng Trái…mà thấy cả con đường hoa thì đừng ngạc nhiên nhé, hoa tự nhiên đó chứ không phải người ta trồng đâu.

Mùa này lên cao nguyên đá sẽ cảm nhận được sự chênh lệch nhiệt độ rõ ràng. Khi mà đồng bằng nắng tới 37,38 độ thì trên này chỉ rơi vào tầm 25 độ. Ban đêm vẫn đắp được chăn bông đi ngủ luôn.

Nếu bạn không thích mưa thì tốt nhất không nên đi mùa này nhé. Còn với mình thì trời mưa ngồi ngắm mưa với nhâm nhi café là đủ sướng lắm rồi. Mùa này đi nhìn “mưa chạy” cũng vui. Chỗ mình đang nắng mà phía trước mặt mây đen sì, khoảng 10-15 phút sau mới thấy mưa rào rào đến, rồi lại tạnh trong chốt lát. Hoặc trời nắng to đùng, đang đi mà gặp đoạn đường ướt nhẹt thì tức là đoạn đó vừa mưa xong đấy.

Khoảng thời gian này khá ít người đi du lịch Hà Giang nên là vắng lắm, thích hợp cho bạn nào đi dài ngày, không thích ồn ào.

Nếu có gì đặc biệt nhất trong tháng 7 thì đó là thời tiết. Bạn sẽ được thưởng thức cả 4 mùa trong một ngày.Buổi sáng gió lạnh thổi vù vù như mùa đông. Tới trưa thì trời đổ mưa lớn như mùa hè. Buổi chiều tạnh ráo hẩng nắng gió man mát nhè nhẹ thổi như mùa thu. Ban đêm trời quang có thể nhìn ngắm cả bầu trời sao như những đêm mùa hè.

Tháng này cũng là mùa lúa xanh. Với mình thì lúa chin có cái đẹp của lúa chín, lúa xanh có cái đẹp của lúa xanh. Những cây lúa mới lớn xanh mơn mởn tràn đầy sức sống, đem lại một cảm giác rất yên bình.

Những điểm ngắm lúa đẹp tháng này như Du Già, Phố Cáo, Đồn Cao – ngắm toàn cảnh Đồng Văn, dốc Sa Lỳ - Mậu Duệ.

Tháng này là lúc đào chín nhiều nhất nhé. Đào người Mông trồng quanh nhà, tháng 2 ngắm hoa giờ là lúc quả chín. Đi qua bản thì cứ mạnh dạn mà xin vài quả ăn, họ cho không lấy tiền luôn.

Tháng này phải lưu ý khi đi chơi lúc nào cũng cần có áo mưa, vì mưa có thể bất chợt đến, mưa một tẹo là tạnh nên không phải lo.

Tháng này đi bản cực kì là vui. Lúa thì đã lên đòng, cuối tháng một số ruộng còn gặt sớm rồi. Lúa ở Phố Cáo được người Mông trồng quanh nhà, ngồi ngắm lúa tiện thể xem lũ trẻ con chơi đùa.

Ngô đã thu hoạch được, đỗ xe ngay rìa đường ngắm cảnh cũng có thể thấy cảnh người dân họ bẻ ngô mang về. Vào trong xóm nhà nào nhà đấy ngô treo đầy vàng ruộm, lên ảnh bao đẹp, không cần phải sắp đặt gì cả.

Đây cũng là mùa thu hoạch bí đỏ. Bí bò trên mái nhà, lổm nhổm trên đá, trên nương. Bí đổ hàng đống trước sân.

Tháng này cũng là mùa thu hoạch quả óc chó. Óc chó chín và rụng xuống gốc, đi nhặt quả về tách vỏ và lấy phần hạt cứng bên trong, đem phơi khô rồi tách tiếp phần vỏ cứng thì sẽ được phần nhân quả óc chó để ăn.

À tháng này còn có một ngày lễ quan trọng của người dân tộc thiểu số, đó là ngày rằm tháng 7. Họ quan niệm đây là ngày tết giữa năm, còn quan trọng hơn cả tết đầu năm nên làm rất lớn, mời cả hàng xóm, họ hàng tới ăn. Mấy ngày rằm (ngày 15 tháng 7 âm lịch và 1,2 ngày lân cận) sẽ đi ăn cơm, uống rượu từ nhà này sang nhà khác. Nếu đi mà gặp bản làm rằm thì đừng có ngại, cứ vào hỏi thăm là ăn cùng thôi, họ rất vui khi có khách ghé qua.

Từ tháng này trở đi thì mưa cũng bớt rồi. Gần cuối tháng sẽ là lập thu, thời tiết trưa nắng, sáng và chiều se se lạnh, đi chơi cực kì thích.

Xin chào, lại là mình đây. Mình là một người rất thích Hà Giang và mình đã dành thời gian để tới cao nguyên đá Hà Giang vào cả 12 tháng trong năm, trong nhiều thời điểm. Ở 2 phần trước mình đã giới thiệu những đặc trưng từ tháng 1 đến tháng 8 ở Hà Giang, giờ mình sẽ kể nốt những gì có ở 4 tháng cuối năm nhé.

Vào đầu tháng 9 thì lúa trên cao nguyên đá đã gặt rất nhiều, như ở Đồng Văn, Phố Cáo nhưng các vùng khác thì phải tới trung tuần tháng 9, như Du Già, Mậu Duệ, thị trấn Yên Minh, Xín Cái, Niêm Sơn, Ma Lé, nên có thể coi đây là tháng chính của mùa lúa chín.

Bật mí thêm chút là lúa bên Hoàng Su Phì cũng vào tầm chín đẹp, lúa ở Khuổi My – cách trung tâm tp Hà Giang 15km cũng sẽ đẹp vào gần cuối tháng 9.

Khi ngô đã thu hoạch hết thì cũng là lúc hoa xuyến chi dại nở trắng các bãi đá, dọc đường đi, phải dùng từ “bạt ngàn” để mô tả độ nhiều của hoa. Chạy xe trên con đường 2 bên tràn ngập hoa dại nó thơ mộng gì đâu.

Dậy sớm, đi ngắm bình minh mùa này cực kì thích hợp khi mà trời chưa lạnh lắm, thời tiết thì đã sang thu mát mẻ, ít mưa và quang mây.

Từ cuối tháng 9, đầu tháng 10 trời lạnh hơn cũng là lúc mùa săn mây tới. Chênh lệch nhiệt độ giữa ngày và đêm lớn, có khi đến cả 10 độ C nên hình thành những biển mây, mây luồn vào sáng sớm, đến khi mặt trời lên cao, nhiệt độ tăng thì sẽ tan hết. Mình sẽ có một bài khác để viết về kinh nghiệm săn mây ở Hà Giang.

Các điểm dễ săn mây mùa này gồm có dốc Bắc Sum, cổng trời Quản Bạ, đèo Cán Tỷ, xã Khau Vai, đường từ thị trấn Mèo Vạc đi Cao Bằng, gần tới xã Niêm Sơn.

Tháng 10 còn có một loài hoa đặc biệt của cao nguyên đá, đó là hoa cúc cam. Loại cúc cánh to một lớp màu cam tới cam đỏ, nở khi trời chuyển lạnh, trên những nương ngô, trong những kẽ đá. Cúc cam là loài hoa mọc dại chứ không được trồng. Vùng nào còn nhiều cúc cam là vùng ấy còn hoang sơ lắm, nghèo lắm. Vì đá nhiều quá chỉ trồng được ngô, vào mùa lạnh thì không trồng được gì cả nên cúc cam mới mọc đầy. Trong ngút ngàn màu xám ảm đạm của đá, màu cúc cam như nổi bật lên, rực rỡ.

Ngoài ra thì tháng này cũng đã có hoa tam giác mạch rồi, nhưng tháng 11 mới là tháng chính diễn ra lễ hội hoa tam giác mạch với nhiều hoạt động vui hơn.

Tháng này có một thức quả đậm chất cao nguyên đá. Giống hồng không hạt đã có ở Quản Bạ từ lâu đời nhưng gần đây mới được khẳng định thương hiệu và nhân rộng quy mô. Hồng chỉ to bằng quả trứng gà, vỏ màu vàng xanh, trơn láng, ăn giòn và ngọt, không bị chát. Tháng 10 là thời điểm hồng chín nhiều nhất, ngoài đóng gói vận chuyển đi xa, người dân còn mang ra bán dọc đường chính đi qua thị trấn Tam Sơn vào những ngày này.

Từ cuối tháng 9 đầu tháng 10 thì đã có những ruộng tam giác mạch nở rồi. Trước kia thì tam giác mạch trồng sau khi thu hoạch ngô xong để tới khoảng gần cuối tháng 11 sẽ được cắt trước khi trời giá rét. Còn bây giờ thì người ta trồng cách quãng để hoa nở kế tiếp nhau, từng khu, để phục vụ cả du lịch.

Tháng 11 sẽ là thời điểm nở tập trung nhất, một phần là dành cho “Lễ hội hoa tam giác mạch” được tổ chức thường niên. Các địa điểm có các vườn tam giác mạch đẹp nhất cao nguyên đá là Phố Cáo, trước nhà của Pao, Lũng Táo, gần tới cổng trời Ma Lé – Lũng Cú, đèo Mã Pì Lèng phía Mèo Vạc.

Tam giác mạch khi thu hoạch có thể dùng làm thực phẩm (bột, bánh, nấu cháo), lên men làm bia, rượu, làm thuốc (chữa táo bón, hạ huyết áp, mỡ máu…), làm đẹp (sữa rửa mặt, trừ mụn…).

Tam giác mạch là loài hoa đặc biệt của Hà Giang, gần đây có được trồng thêm ở nhiều nơi như Mộc Châu, Sa Pa, Mù Cang Chải…nhưng trên nền đá xám xịt của cao nguyên đá những bông hoa “kiểu mạch” đỏ hồng, thấm đẫm sương đêm vẫn là một điều cực kỳ đặc biệt.

Tháng này cũng là mùa măng trúc Hà Giang, món ăn đặc biệt vì cây trúc mọc trên núi đá nên có vị rất đặc trưng, mô tả thì mình cũng không biết nói như nào nhưng chỉ cần 1 lần ăn là bạn sẽ nhớ mãi. Măng nhỏ, thon như ngón tay, có thể chế biến các món xào, luộc hoặc nướng.

Tháng này trời đã chuyển giá rét rồi nên bạn nhớ chuẩn bị đủ đồ ấm, bao tay, mũ len, giày chống nước…

Trời mùa đông thì thường xuyên nhiều mây, âm u, dưới xuôi cũng vậy không chỉ riêng vùng núi. Nhưng trên này khi đi trên đèo thì còn được thưởng thức đặc sản là mây táp vào mặt, đi xuyên qua mây ở những đoạn đèo cao.

Mùa mây, mùa sương nhưng không phải là không có nắng. Đi đúng hôm ngày nắng thì đúng là bắt được cực phẩm, trời xanh mây trắng, lúc ra chỗ nắng thì ấm áp nhưng khi đi vào chỗ bóng râm thì lạnh tê tái dù mặc mấy cái áo khoác.

Mùa lạnh nên nhiều khi buổi sáng dậy sẽ bắt gặp sương muối trên cây cỏ, mái ngói…Sương muối nhìn thì đẹp thôi nhưng mà sẽ làm hỏng hết hoa màu và cây trồng của người dân.

Nắng chiếu xuyên qua những làn sương sớm tạo thành ray sáng cực kì đẹp mắt.

Mùa này tam giác mạch cũng ít đi rồi, cũng là lúc bà con trồng cải, hoa cải vàng cải trắng tràn ngập các thung lũng. Mấy đứa bé ở dốc Thẩm Mã hay nhà Pao thường để cả gùi hoa cải cho du khách chụp hình.

Đi vào đúng hôm có chợ phiên ở Đồng Văn hay Mèo Vạc vào làm bát thắng cố, phở gà nghi ngút ở chợ thì phải nói là hết sảy.

Tầm này ngày ngắn đêm dài, khoảng 5h chiều là mặt trời đã lặn rồi nên các bạn tranh thủ sắp xếp thời gian đi chơi để về trước khi trời tối nhé. Trời tối xuống là nhiệt độ giảm rất nhanh và lạnh đó.

Tác giả: Nguyễn Bá Bắc
* Bài viết tham gia chương trình Traveloka Golocal

Traveloka Golocal là chương trình viết blog giới thiệu những địa điểm đẹp trên khắp đất nước Việt Nam. Đây là cơ hội tuyệt vời để quảng bá du lịch địa phương đến mọi người. Với mỗi bài viết đạt yêu cầu bạn sẽ nhận ngay 800.000 VND và cơ hội làm Cộng tác viên với Traveloka. Thông tin chi tiết về chương trình xem tại: https://www.traveloka.com/vi-vn/golocal