Ngắm chuồn chuồn tre rực rỡ sắc màu ở làng nghề Thạch Xá

Là một trong những món quà lưu niệm thú vị, chuồn chuồn tre cũng là sản phẩm thủ công đáng chú ý ở làng Thạch Xá, Thạch Thất, Hà Nội. Theo lời giới thiệu và tự tìm hiểu, tôi ghé thăm làng nghề Thạch Xá với mục đích tận mắt chứng kiến những người thợ thủ công chế tác ra một chú chuồn chuồn tre.

Đây là sản phẩm thủ công đáng chú ý ở Việt Nam. Làng nghề Thạch Xá cũng đã được xếp hạng làng nghề và sản phẩm của làng có mặt ở rất nhiều điểm du lịch, đền chùa. Trên thực tế, ngoài áo dài và phở, những vị khách nước ngoài cũng rất thích thú với chuồn chuồn tre của Việt Nam.

Nét đặc biệt của những chú chuồn chuồn làm bằng tre này là chúng có thể đứng thăng bằng trên chiếc mỏ nhọn, dựa trên nguyên lý về cân bằng trọng lực. Thứ tạo nên sự cân bằng cho những chú chuồn chuồn là đôi cánh được vót tỉa cầu kỳ, phần thân cũng được đẽo gọt theo công thức và phần đuôi nhẹ. Qua đó, trọng tâm sẽ dồn vào điểm trên chiếc mỏ, giúp chú chuồn chuồn có thể đứng cả ngày mà không sợ rơi.

Nằm sát chùa Tây Phương, làng Thạch Xá vẫn còn những thửa ruộng xanh ngút tầm mắt nhưng nay đã đô thị hóa khá nhiều. Tôi tìm đến cơ sở sản xuất chuồn chuồn tre Liên Xoan. Vợ chồng cô Xoan là những nghệ nhân hiếm hoi trong làng còn gắn bó với nghề.

Cô Xoan đến với nghề làm chuồn chuồn tre cũng đầy cơ duyên. Theo lời kể của cô, đây không phải là nghề truyền thống của làng, mà được mang từ nơi khác đến. Cô là người tiếp xúc với mẫu chuồn chuồn tre thời “sơ khai” do một khách du lịch mang tới.
Mẫu chuồn chuồn này tương đối đơn giản và thô kệch. Sau đó, cô đã tự mày mò và cùng gia đình cải thiện những sản phẩm chuồn chuồn tre sau này. Điều đáng ghi nhận là chính những sản phẩm của cô nói riêng và làng Thạch Xá nói chung mới mang lại tiếng vang thực sự cho hình ảnh chuồn chuồn tre Việt Nam.

Để làm một chú chuồn chuồn tre phải trải qua khá nhiều công đoạn, trong đó sự khéo léo và cầu kỳ nằm ở công đoạn mộc. Thân chuồn chuồn được chẻ từ những lọn tre theo cỡ được định sẵn. Sau đó là dùng dao khía phần mỏ, phần đuôi, rồi dùng một thanh sắt được hơ nóng để uốn cong phần mỏ. Tiếp đó là đục 4 lỗ trên thân để cắm những chiếc cánh theo hướng chéo về phía đầu.

Những chiếc cánh cũng được mài giũa bằng máy theo tỉ lệ nhất định, đảm bảo được vấn đề về trọng lực. Sau đó, những chiếc cánh được cắm vào thân, thử độ cân bằng trên một miếng gỗ nhỏ chứ không phải đầu ngón tay, rồi gắn keo để cố định.

Sau đó những chú chuồn chuồn sẽ được hơ qua lửa để đốt cháy hết những vạt tre thừa, giúp sản phẩm nhìn mịn màng hơn. Công đoạn cuối cùng là sơn và vẽ. Một chú chuồn chuồn có thể có nhiều màu hoặc một màu. Đây là công đoạn quyết định tạo nên vẻ bắt mắt của chúng.

Cô Xoan đưa tôi lên xem khu sân phơi chuồn chuồn sau khi sơn. Cơ man là chuồn chuồn các màu đang nằm trên những chiếc giá. Những chú chuồn chuồn này sau khi thành phẩm sẽ được mang ra thị trường, gửi đến những khu du lịch, đền chùa.

Nếu ghé thăm chùa Tây Phương ở cách đó khoảng vài trăm mét, bạn sẽ thấy rất nhiều những sản phẩm chuồn chuồn tre. Ngoài chuồn chuồn tre các kích cỡ, từ bé xíu đến khổng lồ tùy theo nhu cầu đặt hàng, nhà cô Xoan còn làm cả rùa, bướm và chim tre.

Làng nghề Thạch Xá chỉ có tuổi đời 20 năm trở lại đây và cũng đã trải qua giai đoạn hoàng kim. Ở thời điểm hiện tại, còn khá ít người theo nghề. Tôi có gặp một cô bé sinh viên, học trên Hà Nội và cuối tuần nào cũng về phụ giúp gia đình cô Xoan trong việc sơn vẽ. Cô bé ấy cũng đã có hơn 10 năm gắn bó với những chú chuồn chuồn.

Cũng giống như bao làng nghề khác tại Hà Nội, nghề làm chuồn chuồn tre cũng đứng trước nguy cơ mai một vì nhiều điều kiện khách quan. Dù vậy, tôi vẫn tin những chú chuồn chuồn tre vẫn có chỗ đứng trong lòng khách du lịch, đặc biệt là khách nước ngoài. Thật mong sự quan tâm của những người trẻ cho nghề truyền thống này, để những sải cánh chuồn chuồn có thể bay nhiều hơn ra ngoài thế giới.

Một vài lưu ý cho các bạn đến thăm làng nghề Thạch Xá:
- Di chuyển: Từ bến xe Yên Nghĩa bạn bắt xe 89 đi Sơn Tây, xuống ở bến gần tư chùa Tây Phương. Làng nghề Thạch Xá nằm trên đường vào chùa, khoảng 500 m từ đường cái rẽ vào. Còn nếu đi xe máy, bạn đi thẳng Đại Lộ Thăng Long rồi đi theo hướng rẽ chùa Tây Phương.
- Bạn cần liên hệ trước để được đến xưởng sản xuất khi có người làm việc. Bạn có thể ghé thăm xưởng Liên Xoan (liên hệ: 0946147086 hoặc 0979480765).
- Bạn có thể kết hợp thăm làng nghề Thạch Xá với chùa Tây Phương, di tích quốc gia đặc biệt của Hà Nội và được coi là kiệt tác về nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc Việt.
Tác giả: Mai Minh Đức
*Bài viết tham gia chương trình Traveloka Golocal.

Traveloka Golocal là chương trình viết blog giới thiệu những địa điểm đẹp trên khắp đất nước Việt Nam. Đây là cơ hội tuyệt vời để quảng bá du lịch địa phương đến mọi người.Với mỗi bài viết đạt yêu cầu bạn sẽ nhận ngay 800.000 VND và cơ hội làm Cộng tác viên với Traveloka.Thông tin chi tiết về chương trình xem tại:https://www.traveloka.com/vi-vn/golocal