Nổi bật trên phố Phan Đình Phùng, nhà thờ Cửa Bắc sừng sững hiên ngang như một biểu tượng kiến trúc độc đáo, điểm tô cho vẻ đẹp của Hà Nội và là một điểm đến hấp dẫn với du khách trong và ngoài nước.

Nhà thờ Cửa Bắc (hay còn gọi là nhà thờ giáo xứ Cửa Bắc) toạ lạc trên một vị trí đắc địa giữa lòng thủ đô, tại số 56 phố Phan Đình Phùng, Ba Đình, Hà Nội. Ngôi thánh đường trải dài theo phố Phan Đình Phùng nổi tiếng và góc phố Nguyễn Biểu, ngay cạnh Cửa Bắc hoàng thành Thăng Long nên mọi người cũng quen gọi là nhà thờ Cửa Bắc.

Nhà thờ mang tước hiệu Nữ Vương Các Thánh Tử Đạo, được khởi công xây dựng năm 1925 dưới thời linh mục Joseph-Antoine Dépaulis (cha Hương) coi sóc giáo xứ, và năm 1930 thì cơ bản hoàn thành (có một số tài liệu nói nhà thờ được xây dựng năm 1927). Nói là cơ bản vì có một số hạng mục theo thiết kế vẫn còn dang dở, nhưng vì có những biến động xã hội thời đó nên phải dừng lại. Cuối cùng ngôi nhà thờ đã được khánh thành vào ngày 01/02/1931.

Ngôi thánh đường là công trình kiến trúc của kiến trúc sư tài ba người Pháp Ernest Hébrard, có sự phối hợp ý tưởng của linh mục Dronet, người có những đóng góp to lớn cho việc hình thành và xây dựng nhà thờ Cửa Bắc.

Kiến trúc sư Ernest Hébrard là người đã để lại nhiều dấu ấn tại Việt Nam, đặc biệt tại Hà Nội. Ông cũng được xem là người đặt nền móng cho phong cách kiến trúc Đông Dương rất được ưa chuộng. Trong 10 năm làm việc tại Hà Nội, với tư cách là Kiến trúc sư trưởng - Chánh Sở Kiến trúc và Quy hoạch Đông Dương, Hébrard đã để lại nhiều công trình kiến trúc tiêu biểu như Nha Tài chính Đông Dương (nay là trụ sở Bộ Ngoại giao), Bảo tàng Louis Finot (nay là Bảo tàng Lịch sử quốc gia Việt Nam), tòa nhà chính của Đại học Đông Dương (nay là Đại học Quốc gia Hà Nội) và rất nhiều công trình kiến trúc, đồ án quy hoạch khác.

Như một số nhà thờ lớn khác ở các thành phố có đông đảo người nước ngoài tới du lịch, sinh sống và làm việc, hiện nay tại nhà thờ Cửa Bắc, ngoài thánh lễ bằng tiếng Việt, còn có một thánh lễ bằng tiếng Anh.

Tại nhà thờ Cửa Bắc, trước đây còn có Hội chợ Giáng sinh Đức do viện Goethe tổ chức vào dịp Giáng sinh. Và vào dịp Giáng sinh cũng thường có chương trình hoà nhạc được tổ chức rất chuyên nghiệp, chỉn chu và hấp dẫn thu hút nhiều người tới tham dự.

Không chỉ nổi tiếng ở trong nước, nhà thờ Cửa Bắc còn được cả thế giới biết tới sau khi tổng thống Mỹ George W. Bush và phu nhân Laura Bush tới đây tham dự buổi cầu nguyện vào sáng ngày 19/01/2006, nhân dịp hội nghị APEC được tổ chức tại Việt Nam.

Với diện tích khu đất tương đối khiêm tốn nhưng ngôi thánh đường vẫn được kiến trúc sư Ernest Hébrard thiết kế một cách khéo léo, phù hợp với địa thế tuyệt đẹp của khu đất và cảnh quan tổng thể của khu vực.

Nhà thờ nổi bật trên phố Phan Đình Phùng với vẻ ngoài đồ sộ và một màu vàng hài hoà với tổng thể không gian xung quanh. Lớp sơn màu vàng sẫm là màu sơn mới sau khi được trùng tu vào năm 2013, tạo cảm giác ấm áp, gần gũi. Những người hoài niệm ắt hẳn sẽ tiếc nuối những bức tường cổ kính trước đây của nhà thờ.

Tiền đường nhà thờ nằm trên đường Nguyễn Biểu, nổi bật với ô cửa kính tròn lớn, được trang trí bằng các đường nét đơn giản nhưng tinh tế. Khối kiến trúc này cũng được sử dụng cho hai cánh thánh giá hai bên nhà thờ. Trước tiền đường đặt hai bức tượng lớn, là hai vị thánh nổi tiếng và có vai trò quan trọng bậc nhất trong lịch sử giáo hội Công giáo, đó là thánh Phê-rô (Peter) và Phao-lô (Paul). Cả hai bức tượng đều được chế tác một cách tỉ mỉ và sống động.

Từ phía phố Phan Đình Phùng nhìn vào, bạn cũng sẽ gặp thêm một bức tượng nữa, là bức tượng Đức Mẹ bồng Chúa Hài Đồng. Bức tượng rất quen thuộc với nhiều người, vì bức tượng Đức Mẹ Bãi Dâu Vũng Tàu rất nổi tiếng cùng mẫu với bức tượng này. Đây cũng là mặt bên của nhà thờ, khu vực này là phần khuôn viên rộng nhất của nhà thờ.

Cùng với mái vòm, tháp chuông nằm ở góc phía trước nhà thờ tạo nên hai điểm nhấn ấn tượng. Nhìn từ xa, du khách dễ dàng ấn tượng bởi tháp chuông cao vút, đồ sộ vượt lên trên hệ thống mái, tạo nên điểm nhấn nổi bật cho nhà thờ. Trong tháp chuông, có lối dẫn vào bên trong nhà thờ. Ở đây còn có tượng thánh An-tôn (Anthony) và không gian nhỏ để cầu nguyện.

Về kiến trúc tổng thể, trước đây một số ý kiến cho rằng, nhà thờ Cửa Bắc được thiết kế theo phong cách Indochine (kiến trúc Đông Dương) vì đây là công trình do kiến trúc sư Hébrard thiết kế. Tuy nhiên, tới nay nhiều ý kiến của các nhà nghiên cứu kiến trúc đã xác nhận, nhà thờ Cửa Bắc được thiết kế theo phong cách Phục hưng, cùng sự kết hợp khéo léo các yếu tố bản địa để tạo nên một công trình có kiến trúc độc đáo như chúng ta thấy ngày nay.

Điều này được thể hiện rõ qua hình khối kiến trúc, từng đường nét kiến trúc và trang trí của nhà thờ.

Nếu nhìn từ trên cao, thân nhà thờ có bố cục đăng đối hình thánh giá như thường thấy ở các nhà thờ Công giáo và lối kiến trúc Phục hưng. Nhưng về tổng thể, nhà thờ lại bất đối xứng với tháp chuông nằm lệch một bên.

Các đường nét kiến trúc và trang trí xuất hiện khắp mặt ngoài nhà thờ không cầu kỳ, nhưng lại toát lên sự thanh thoát, uyển chuyển và hài hoà, góp phần tạo nên sự trang nghiêm cần có của một không gian tôn giáo.

Hệ thống cột chạy dọc quanh nhà thờ cũng được sử dụng với mục đích vừa là phần kết cấu vừa là yếu tố trang trí nghệ thuật. Đặc biệt, một mái vòm lớn, rất đặc trưng trong lối kiến trúc Phục hưng được đặt ở giữa nhà thờ, có chức năng là không gian chuyển tiếp, lấy sáng và tạo điểm nhấn trong kiến trúc của nhà thờ.

Ngoài những yếu tố Phục hưng rõ nét, yếu tố Á Đông cũng dễ nhận thấy ở hệ thống mái ngói được kéo suốt toàn bộ ngôi thánh đường, khiến mọi người cảm thấy như đang ở một không gian quen, gần gũi với nét kiến trúc và văn hoá Việt Nam.

Bước vào từ lối vào ở tiền đường, từ sảnh chính, bạn sẽ có phần “choáng ngợp” với không gian bên trong. Bạn như lạc bước vào một thế giới hoàn toàn khác, tách biệt khỏi sự ồn ào náo nhiệt của phố thị. Mọi thứ thật lung linh và bừng sáng, cảm giác đó không tới từ sự cầu kỳ, lộng lẫy mà tới từ sự nhẹ nhàng, tinh tế của các đường nét trang trí và những mảng màu huyền ảo qua những ô kính màu. Tất cả các yếu tố kiến trúc và trang trí đều rất nhẹ nhàng, uyển chuyển, được xử lý khéo léo để hoà quyện vào nhau.

Phía trên sảnh chính là “gác đàn”, nơi dành cho ca đoàn phục vụ trong các giờ phụng vụ. Các chặng đàng thánh giá được treo dọc tường quanh nhà thờ, một hình ảnh thường thấy trong các nhà thờ Công giáo. Nổi bật trên đỉnh gian cung thánh là dòng chữ lớn bằng tiếng Latin “Regina Martyrum Ora Pro Nobis”, có nghĩa là “Nữ Vương các Thánh Tử đạo - cầu cho chúng con”. Dòng chữ này liên quan tới thánh hiệu của nhà thờ.

“Chất” Phục hưng cũng được thể hiện rõ nét bên trong nhà thờ. Mái vòm, kiểu cột và vòm từ trần tới hành lang hai bên đều được chắt lọc và đưa vào nhà thờ.

Mọi thứ bên trong vẫn còn giữ được gần như nguyên bản từ lúc khánh thành nhà thờ từ các bức tượng, đèn trang trí, gạch lát nền tới những cánh cửa.

Xử lý âm học kiến trúc của nhà thờ cũng rất tốt, bạn sẽ cảm nhận rõ được điều này khi tham dự các buổi hoà nhạc ở đây.

Và nếu để ý tìm hiểu, bạn sẽ thấy ở nhà thờ Cửa Bắc còn có nhiều thánh tích của các Thánh Tử đạo tại Việt Nam. Điều này cũng gắn liền với một trong những mục đích ban đầu khi xây dựng nhà thờ, nhằm tri ân, nhắc nhớ tới sáu vị thánh đã tử vì đạo tại Hà Nội, đặc biệt trong đó có linh mục Théophane Vénard (quen gọi là thánh Ven), chịu tử đạo ngoài cổng thành Phía Bắc (năm 1861), gần Bốt Hàng Đậu. Đây cũng là lý do tại sao nhà thờ được mang tên ban đầu là “nhà thờ kính Nữ Vương Các Thánh Tử Đạo”.

Là một ngôi thánh đường cổ với vẻ đẹp kiến trúc độc đáo và sự linh thiêng của không gian, lại nằm trên con phố mà ai yêu Hà Nội cũng đều biết, nhà thờ Cửa Bắc từ lâu đã trở thành một điểm tham quan, chụp ảnh lý tưởng cho người Hà Nội và du khách khắp nơi khi tới với Hà Nội.

Và dĩ nhiên rồi, thời điểm ghé thăm nhà thờ Cửa Bắc đẹp nhất vẫn là mùa thu, khi nhà thờ và cả con phố được phủ bởi ánh nắng dịu nhẹ của mùa thu. Một thời điểm nữa cũng thu hút đông đảo mọi người tới với nhà thờ là vào mỗi dịp Giáng sinh, đây là một trong những nơi trang hoàng đón Giáng sinh lung linh nhất Hà Nội.

Còn vào các thời điểm khác, bạn hãy chọn tới vào buổi sáng hoặc buổi chiều, khi ánh nắng còn dịu nhẹ. Nếu muốn tham quan bên trong nhà thờ, bạn hãy tới vào thời điểm trước và sau giờ lễ một chút. Nhà thờ chỉ mở cửa vào giờ lễ và là nơi trang nghiêm nên sẽ không khuyến khích sử dụng điện thoại hay chụp ảnh trong lúc thánh lễ đang diễn ra.

Với lối kiến trúc độc đáo, nhà thờ giáo xứ Cửa Bắc không chỉ là một địa điểm tôn giáo mà còn là một công trình kiến trúc và nghệ thuật nổi bật của Hà Nội. Nép mình sau những hàng sấu cổ thụ, ngôi thánh đường mang vẻ đẹp bình yên, trang nghiêm khiến du khách được đắm chìm trong vẻ đẹp kiến trúc và nghệ thuật của nơi đây.

Tác giả: Nguyễn Văn Huỳnh

*Bài viết tham gia chương trình Traveloka Golocal

Traveloka Golocal là chương trình viết blog giới thiệu những địa điểm đẹp trên khắp đất nước Việt Nam, thuộc khuôn khổ chương trình Traveloka Go & Share. Đây là cơ hội tuyệt vời để quảng bá du lịch địa phương đến mọi người. Với mỗi bài viết đạt yêu cầu bạn sẽ nhận ngay 800.000 VND và cơ hội làm Cộng tác viên với Traveloka. Thông tin chi tiết về chương trình xem tại:https://trv.lk/golocal