Khám phá kiến trúc của người Triều Châu ở hội quán Nghĩa An

Tôi đang sống ở Sài Gòn, nhà tôi ở cách quận 5 chỉ 3km thế nhưng giữa quận 7 và quận 5 dường như là hai thế giới khác biệt. Mỗi khi muốn lạc trôi vào thế giới khác là tôi đi Chợ Lớn. Ở đó có những hội quán nhuốm màu thời gian, hương khói bảng lảng. Ở đó có những gam màu đặc trưng của người Hoa và những ngôi nhà cổ kính.

Khi người Hoa tới Chợ Lớn để sinh sống, buôn bán, họ đã cùng xây dựng các hội quán để làm nơi thờ phụng tín ngưỡng cũng như gặp gỡ đồng hương. Người Hoa định cư ở Sài Gòn đến từ nhiều vùng khác nhau, mỗi vùng lại xây dựng nên những hội quán với kiến trúc, phong cách trang trí riêng biệt. Trong cộng đồng người Hoa ở Chợ Lớn không thể không nhắc tới người Triều Châu (người Tiều). Khi di cư tới Việt Nam họ mang theo những tinh hoa văn hóa và tinh thần từ quê mình hương của mình trong đó là tín ngưỡng thờ Quan Công được xem là một nét đặc sắc nhất. Nét đặc sắc này được thể hiện ở kiến trúc hoa mỹ bậc nhất Sài Gòn, đó chính là hội quán Nghĩa An.

Hội quán Nghĩa An được xây dựng từ thế kỷ XIX. Xưa kia, họ sinh sống tại Nghĩa An, một vùng đất thuộc Quảng Đông, Trung Quốc vì vậy cái tên Nghĩa An cũng bắt nguồn từ đó để tưởng nhớ về nguồn cội. Theo bước chân di cư, một bộ phận lớn người Hoa phát triển thành một cộng đồng đông đảo ở đất Sài Gòn và xây dựng Nghĩa An như một nơi hội họp, thờ cúng và thể hiện văn hóa tâm linh của họ. Hội quán được trùng tu nhiều lần và lần gần đây nhất là vào năm 2010 tuy nhiên kiến trúc và hiện vật như câu đối, tranh vẽ, các tác phẩm điêu khắc trong hội quán vẫn được bảo tồn rất tốt. Đây là công trình có giá trị về kiến trúc và nghệ thuật trong nửa cuối thế kỷ XIX – đầu thế kỷ XX và đã được Bộ Văn hóa – Thông tin công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia vào năm 1993.

Hội quán Nghĩa An thờ Quan Công - một nhân vật anh hùng thời Tam Quốc, nên còn có tên khác là miếu Quan Đế hay chùa Ông. Trong văn hóa của người Hoa, Quan Công biểu hiện cho lòng trung nghĩa “Chùa ông Quan Đế, chí trung nghĩa cao xa ngàn thuở” và biểu trưng cho tấm lòng luôn hướng về quê hương của những người con xa xứ.

Nằm ở giữa con đường Nguyễn Trãi sầm uất và đông người qua lại, hội quán Nghĩa An nổi bật cả một góc đường. Từ cổng vào là một hồ nước được xây dựng theo phong thủy để trấn mạch, tụ khí cho miếu thờ được linh thiêng. Tiếp theo đến là một khoảng sân rộng và thoáng, đứng từ đây tôi có thể nhìn thấy toàn bộ ba tầng của hội quán.

Đặc điểm để nhận biết hội quán theo phong cách Triều Châu là cấu trúc mái chia làm ba phần tách biệt hoàn toàn, phần giữa cao hơn hai bên, sống mái uốn cong nhưng nhẹ nhàng hơn; đầu hồi tam giác có đắp gờ chỉ nổi. Trên đỉnh là tượng sành "lưỡng long tranh châu".Còn lại giống như phần lớn các công trình thờ tự của người Hoa, hội quán Nghĩa An có kiến trúc tổng thể hình chữ nhật (chữ khẩu 囗) với các dãy nhà khép kín vuông góc. Phần còn lại gồm tiền điện, sân thiên tỉnh (giếng trời), nhà hương, chính điện và văn phòng hội quán dọc hai bên các điện thờ.

Ngay từ lúc đứng trước cửa vào, tôi đã bị choáng ngợp bởi độ tinh tế và hoành tráng của hội quán. Bên dưới mái ngói được trang trí cầu kỳ, mỹ lệ là cặp kỳ lân bằng đá đặt đối xứng nhau, cột kèo được trang trí màu sắc và tỉ mỉ. Đặc biệt là tấm biển chữ "Nghĩa An hội quán" và bức nghi môn có tuổi đời từ năm 1903 chạm nổi cảnh "Lục Quốc phong tướng" màu vàng nổi bật. Trên vách mặt tiền hai bên cửa miếu chạm chìm các chữ Hán và sáu bức chạm cành trúc khác nhau.

Từ ngoài sân bước qua cổng là tiền điện, chính giữa tiền điện là hương án với chiếc lư hương bằngđồnglàm vào năm 1825. Bên trái là bệ thờ Phúc Đức chính thần (còn gọi là ông Bổn hay là thần Thổ Địa), bên phải là tượng Mã Đầu tướng quân (người giữ ngựa Xích Thố cho Quan Công) đứng bên ngựa Xích Thố bằng gỗ sơn đỏ. Tiếp đến là sân thiên tỉnh rồi đến nhà hương, qua nhà hương là chính điện.

Nơi đây toát lên sự tôn nghiêm với những cột gỗ cao treo câu đối, cùng với những bao lam, hoành phi và khám thờ chạm trổ tinh tế. Ở giữa chính điện có gian thờ Quan Thánh đế quân (Quan Vũ) trang trí bao lam lưỡng long tranh châu, đặt trong khám thờ chạm viền nhiều lớp tùng - hạc, mai - điểu, mẫu đơn - trĩ, bát tiên giao chiến thủy quái. Tượng Quan Thánh đế quân được làm bằng thạch cao sơn màu với những chi tiết quen thuộc khi mô tả về Quan Vũ như mặt đỏ, râu năm chòm dài đến ngực, tư thế đưa tay vuốt râu, đầu đội mão gắn kim hoa, mặc giáp trụ bên trong và áo bào bên ngoài. Bên phải chính điện có gian thờ Thiên Hậu nguyên quân (tức Thiên Hậu Thánh mẫu). Bên trái là gian thờ Tài Bạch tinh quân (Thần Tài) ngồi trên ghế chạm đầu rồng, hai bên có Chiêu Tài đồng tử đứng hầu.

Tôi dành cả nửa ngày để ngắm nghía từng chi tiết nhỏ ở hội quán Nghĩa An. Ngoài những chi tiết đã mô tả thì Nghĩa An còn có rất nhiều những bức tượng, phù điêu bằng gốm trên mái ngói hay các bông hoa chạm ngược, tượng kỳ lân hay những câu đối, tranh vẽ nhiều giá trị, những hình ảnh trong sinh hoạt đời thường người nông dân thôn dã. Tất cả đã thể hiện những giá trị nghệ thuật về thư pháp, chạm đá, chạm gỗ, ghép mảnh sành sứ...ở nửa cuối thế kỷ XIX – đầu thế kỷ XX.

Hằng năm, chùa tổ chức lễ cúng Quan Đế vào ngày 24 tháng 6 âm lịch. Đây là dịp để người Triều Châu ở Sài Gòn hội họp và thể hiện lòng tưởng nhớ tới quê cha đất tổ.

Tác giả: Trần Hồng Ngọc
* Bài viết tham gia chương trình Traveloka Golocal

Traveloka Golocal là chương trình viết blog giới thiệu những địa điểm đẹp trên khắp đất nước Việt Nam. Đây là cơ hội tuyệt vời để quảng bá du lịch địa phương đến mọi người. Với mỗi bài viết đạt yêu cầu bạn sẽ nhận ngay 800.000 VND và cơ hội làm Cộng tác viên với Traveloka. Thông tin chi tiết về chương trình xem tại: https://www.traveloka.com/vi-vn/golocal